Dit artikel werd origineel gepubliceerd in de VTB 4/2012, het magazine van de Veilles Tiges van de Belgische luchtvaart. We kregen de toelating van de VTB om dit artikel voor de Helispot lezers te publiceren. De auteur van dit artikel is Alphonse Dumoulin, een officier - piloot op rust, die zeer nauw bij deze materie was betrokken.
Inleiding
Omdat de Staat geen enkele gecoördineerde Dringende Medische Hulp (DMH) met helikopter had ingericht om het ganse grondgebied te bestrijken, hebben een aantal privé-instellingen zelf het initiatief genomen. Deze verzekerden, en verzekeren nog steeds, dringende regionale interventies met medisch uitgeruste helikopters, mede dankzij de steun van lokale en provinciale autoriteiten.
Heli Samu v.z.w.
Daar het regeringsinitiatief Helihulp niet alle behoeften aan dringende medische hulp per helikopter over het geheel van het nationaal grondgebied kon verzekeren, ziet in 1985 een privé-initiatief het daglicht, met het doel de acties van de officiële dienst aan te vullen en uit te breiden. Onder de naam ‘Heli Samu’, later ‘New Heli Samu ‘, zal deze vereniging zonder winstgevend doel actief blijven van 1985 tot 1990. Men noteert een onderbreking van meerdere maanden, te wijten aan getalm van de regering aangaande de onontbeerlijke integratie van Heli Samu in het netwerk voor dringende noodoproepen (Dienst 900, later Dienst 100). Omdat er geen bevredigende oplossing kwam voor dit probleem werd deze privévereniging van openbaar nut, in januari 1990, gedwongen te stoppen met haar humanitaire activiteiten.
De initiatiefnemers / stichters van Heli-Samu zijn:
- De ACS (Amicale des Corps de Sauvetage) van La Hulpe, een korps van vrijwilligers opgeleid in DMH. Onder leiding van zijn oprichter Arnold Félix opereert dit korps sinds 1969 in het kader van de Nationale Dienst voor Dringende Medische Hulp
- VC Helicopters, een onderneming die met lichte helikopters vliegt, opgericht door de familie Van Cauwelaert in 1983, met heliport in St-Pieters-Leeuw (in 1992 overgenomen door Bernard Sleghten en kreeg de naam Heli Service Belgium - HSB);
- Professor Pierre De Temmerman, diensthoofd van de dringende medische hulp van het Ziekenhuis St Luc te St-Lambrechts-Woluwe;
- Jacques Degauquier, piloot-instructeur, luchtvaartconsultant;
- Bernard de Biolley en Alphonse Dumoulin, officier piloten op rust van de Landmacht, verantwoordelijk voor de conversie van piloten op tweemotorige medische helikopters, alsook voor de organisatie van de luchtoperaties.
De oprichting en de werking van Heli Samu werden actief gesteund door belangrijke sponsors: Touring Wegenhulp, dat toen meer dan 700.000 leden telde, de verzekeraar Winterthur en de Generale Bank. Vanaf het begin genoot het project de volle interesse van de diensthoofden van intensieve zorgen en reanimatie van alle universitaire ziekenhuizen van het land. Met hen werden nauwe contacten aangeknoopt.
De Raad van Beheer, onder voorzitterschap van Professor De Temmerman, was samengesteld uit:
- Arnold Félix (vice-voorzitter),
- Edwin Van Cauwelaert (secretaris-generaal),
- Luc Van Cauwelaert (financieel beheer)
- Jacques Degauquier (beroepspiloot).
De Raad kiest voor de tweemotorige helikopter MBB/Kawasaki BK 117 die ontworpen werd om medische opdrachten te vergemakkelijken, vooral dank zij twee schelpdeuren achteraan die het in- en uitladen van de patiënt vereenvoudigen. Het toestel had ook moderne reanimatie-uitrusting voor dringende medische zorgen. Onder toezicht van een spoedarts, bijgestaan door een DMH-verpleger, konden één of twee patiënten verzorgd worden op de draagberries.
De voornaamste specifieke uitrustingen waren; een medisch zuurstofcircuit, een hartmonitor, een defibrillator, een beademingstoestel, een koffer met toebehoren voor intensieve zorgen, waaronder een volledige kit voor tracheale intubatie, evenals een omvangrijke dotatie geneesmiddelen en farmaceutische producten.
De aansluitingen in de cabine maakten het mogelijk een werkende couveuse te vervoeren. Via de radio kon men niet alleen contact opnemen met de burgerlijke en militaire luchtverkeerscontrole, maar ook, op specifieke frequenties, met de permanentieposten van de Dienst 900. Hierdoor kon de spoedarts tijdens de vlucht informatie doorzenden of ontvangen over de toestand van de patiënt en de meest adequate apparatuur in gereedheid te brengen voor de behandeling.
De BK 117 van Heli Samu was onder leasingcontract met de Duitse constructeur MBB (nu Airbus Helicopters). Het onderhoud en de technische follow-up waren toevertrouwd aan VC Helicopters. De Raad van Beheer besloot de dienst te laten werken op basis van een vrijwillige medewerking van de personen die met de helikopter zullen werken m.a.w. piloten en copiloten met een beroepslicentie voor helikopter, DMH-gekwalificeerde verplegers, en spoedartsen.
Ook krijgt Heli Samu een Medische Raad. Die is samengesteld uit geneesheren specialisten die behoren tot negen Belgische hospitalen die betrokken zijn bij de Dringende Medische Hulp. De Raad ontwerpt en verspreidt de gebruiksregels van de medische BK 117 en de criteria waaraan het toestel en het personeel moeten voldoen. Hij waakt erover dat de vereniging tegemoet komt aan de behoeften van de ploegen die dagelijks ingezet worden bij de uitvoering van de DMH, in samenwerking met de zestien 900 Centra van het land. Hij doet ook een permanente medische en operationele evaluatie van de activiteiten. Als lid van de International Society of Aeronautical Services houdt Heli Samu zich aan de ethische regels die opgelegd worden door dit organisme.
De MBB-Kawasaki BK 117 van Heli Samu, op zijn eerste operationele basis te Sint Pieters Leeuw, van waaruit hij wordt ingezet vanaf mei 1985. Dit toestel was uitgerust met modern materieel voor reanimatie en dringende zorgen, bediend door een urgentiearts en door een verpleger gespecialiseerd in dringende medische hulp.
(Foto uit het archief van Jacques Degauquier)
De piloten zijn meestal leden van de strijdkrachten, gepensioneerd of nog in dienst; met name van het Licht Vliegwezen van de Landmacht en het SAR Smaldeel van de Luchtmacht. De verplegers zijn specialisten in dringende medische hulp van het ACS van La Hulpe. De spoedartsen zijn dokters van de universitaire ziekenhuizen.
Heli Samu begint zijn activiteiten in mei 1985 vanaf de heliport van VC Helicopters in St-Pieters-Leeuw. De BK 117 is elke dag beschikbaar van zonsopgang tot zonsondergang. De dienst geeft gevolg aan elke oproep tot tussenkomst uitgaande van de Dienst 900 aan de permanentiepost van de heliport, waar een bemanning van twee piloten en een ambulancier klaar zijn om op te stijgen binnen enkele minuten.
De opdrachten zijn, hetzij van het ‘primaire’ type (tussenkomst op de plaats zelf van een ongeval of een ramp, met vervoer naar een ziekenhuis dat over een dienst voor spoedopname en reanimatie beschikt), hetzij van het ‘secondaire’ type (vervoer onder medisch toezicht van één of twee patiënten van één ziekenhuis naar een ander, dat over betere middelen beschikt om het geval te behandelen).
In samenwerking met Eurotransplant, (de dienst die voor Oostenrijk, België, Duitsland, het Groot-Hertogdom Luxemburg, Nederland en Slovenië, belast is met de coördinatie en het toewijzen van de transplanteerorganen) verzekert Heli Samu de verplaatsing van de chirurgische ploeg naar het ziekenhuis waar zij het te transplanteren orgaan gaan ophalen. Vervolgens wordt de chirurgische ploeg met het orgaan in een speciale container snel naar het ziekenhuis gebracht waar de ontvanger werd voorbereid voor de transplantatie.
De actiezone is bij voorkeur de sector van zowat 80 kilometer rondom de basis. Niettemin kunnen, volgens de behoeften, de tussenkomsten worden uitgebreid tot gans België, en zelfs tot buiten de grenzen. De eerste tussenkomst werd in moeilijke en dramatische omstandigheden uitgevoerd tijdens de zware incidenten op de avond van 29 mei 1985 in het Heizelstadion te Brussel. Tijdens de finale van de Europabeker voetbal tussen Juventus Turijn en Liverpool FC vielen, bij een charge van hooligans, meerdere tientallen doden en een groot aantal gewonden.
In twee jaar tijd voerde Heli Samu 355 primaire, secondaire en orgaantransporten uit. Een studie uitgaande van het ziekenhuis Gasthuisberg te Leuven bevestigt dat, ten opzichte van vervoer langs de weg, het medisch vervoer per helikopter een tijdwinst oplevert vanaf afstanden boven de 50 kilometer. Verder wordt aangetoond dat de helikopter kan tussenkomen op plaatsen die totaal ontoegankelijk zijn voor voertuigen, zoals doorweekte velden en moerasgebieden.
In december 1987 blokkeert een onverwachte regeringsbeslissing de vernieuwing van de onontbeerlijke integratie van Heli Samu in het nationaal net voor dringende oproepen (Dienst 100). Dit leidt tot het tijdelijk stopzetten van de opdrachten via helikopter.
Na maanden van intense discussies, waarin de universitaire ziekenhuizen zich ook mengen, wordt op 12 augustus 1988 een beslissing genomen door het Ministerieel Comité voor Economische en Sociale Coördinatie (MCESC). Hierdoor krijgt de VZW Heli Samu de toelating om de activiteiten in het kader van de dringende medische hulp te hernemen. De sponsors die de dienst van 1985 tot 1987 gesteund hadden worden opnieuw benaderd. Touring Wegenhulp verlengt zijn deelname niet, maar Swift, Smith Kline RIT en het Erasmus Ziekenhuis geven een gunstig antwoord. De vereniging slaagt erin de nodige fondsen voor de heropstart snel te ‘los te krijgen’. Zij hervat ook de contacten met de ledenschenkers (meer dan 15.000) die hun morele en financiële steun hadden aangeboden. Dit biedt de Medische Raad en de Beheerraad de kans te beslissen om de dienst opnieuw op te starten in december 1988.
Alhoewel Heli Samu niet gesubsidieerd noch fiscaal gesteund wordt door de Staat, wordt voortaan geëist dat de operaties georganiseerd worden in samenspraak met het Ministerie van Volksgezondheid (Minister Philippe Busquin), dat ook twee vertegenwoordigers zal hebben in de Medische Raad.
Het leasingcontract van de BK 117 wordt gereactiveerd. Tijdens de stop-zetting van verschillende maanden bij de Duitse constructeur werd het prestatievermogen van het toestel verbeterd, o.m. vergroting van de brandstoftanks en van het toegelaten vermogen bij het opstijgen. Het onderhoud wordt toevertrouwd aan Sabena Technics, waar het toestel op het einde van de dag wordt ondergebracht.
Om de snelheid en de doeltreffendheid van de tussenkomsten nog te verbeteren zal de helikopter opereren vanaf een heliport die wordt ingericht op de site van het Erasmus ziekenhuis te Anderlecht, vlakbij de spoeddienst. Het universitaire ziekenhuis steunt effectief de inplanting van Heli Samu door het toekennen van een lening van tien miljoen frank en door het inrichten van een permanente heliport bij het Erasmus ziekenhuis, voorzien van de nodige werkingsdiensten.
Eén jaar na zijn herneming presteert de herdoopte dienst New Heli Samu gemiddeld één primaire en één secondaire opdracht per dag, waarvan 250 medische transporten tussen hospitalen, voornamelijk van of naar nabije universitaire ziekenhuizen: Gasthuisberg (Leuven), Erasmus (ULB Anderlecht), St Luc (UCL Sint Lambrechts Woluwe ) en AZ Brugman (VUB Brussel), maar ook Sart Tilman (ULg Luik). Bij de patiënten zijn 36% zwaargewonden, 26% vasculaire ongevallen en 10% spoedgevallen met zuigelingen in couveuse. De facturering aan de patiënt van de helivervoerde opdrachten gebeurt op dezelfde tariefbasis als voor het vervoer met een ambulancewagen, m.a.w. 90 BF per kilometer.
Op het einde van het jaar 1989, en dit ondanks deze gunstige resultaten, weigert de administratie van Minister Philippe Busquin, die verantwoordelijk is voor Volksgezondheid, de conventie te ondertekenen die de effectieve integratie van Heli Samu in de nationale Dienst 100 zou hernieuwen. Deze beslissing blokkeert bijna totaal de mogelijkheid om nog primaire tussenkomsten uit te voeren. Ook brengt zij de voornaamste sponsors ertoe hun steun te beëindigen aan deze dienst van openbare hulpverlening. Die ziet zich aldus beroofd van de mogelijkheid om DMH-tussenkomsten uit te voeren met de gepaste uitrusting die onbetwistbaar zijn doeltreffendheid bewezen had. Omdat er geen bevredigende oplossing kwam voor dit probleem werd de privévereniging van openbaar nut, New Heli-Samu, in januari 1990 gedwongen te stoppen met haar humanitaire activiteiten. (De BK 117 helikopter, de OO-XCY, wordt op 19-03-1990 uit het Belgische luchtvaartregister uitgeschreven).
Volgens Heli Samu heeft deze politieke blokkering van de helikopter-activiteiten van DMH een kostprijs: deze van de verloren levens en deze van mensen die een zware handicap overhouden omdat zij niet binnen de vereiste termijn de onontbeerlijke dringende behandeling konden krijgen.
----------
Dit is het eerste deel van de geschiedenis van de helikopter in de "Dringende Medische Hulp", we spreken 1989. Zelfs vandaag, meer dan 30 jaar later, is België geen stap verder en organiseren ook nu nog een paar privé initiatieven de medische spoeddiensten via helikopters. In het tweede deel beschrijft Alphone Dumoulin het tijdvak 1990 tot 2012, klik hier om deel 2 te lezen.
Copyrights: Alphonse Dumoulin
Foto: copyrights ASA-BE.com (Aviation Society of Antwerp)